Eén verklaring voor velerlei aandoeningen
door Fernand Debats
Onze darmen staan in direct contact met de buitenwereld. We kunnen als het ware alles inslikken. Onze darmen zijn daarom zodanig gebouwd dat ze uit kunnen filteren wat het bloed in mag en wat niet.
Het Lekkende darmsyndroom of Lekke darmsyndroom (eng. Leaky gut syndrome) is een aandoening waarbij de cellen die de darm aan de binnenkant bekleden los van elkaar komen te liggen, zodat er stoffen uit de darminhoud tussen de cellen door naar het bloed kunnen passeren die door een intact slijmvlies niet worden doorgelaten.
De darmwand als barrière tussen buitenwereld en milieu intérieur
De darmwand is aan de binnenkant bekleed met een laag cellen, epitheelcellen, die aan elkaar verankerd zijn met eiwitten die van de ene celwand naar de andere celwand oversteken als een soort muurankers, de tight junctions.
Deze verbindingen maken dat de ruimte tussen de epitheelcellen gesloten blijft. Alle stoffen die uit de darminhoud worden opgenomen, krijgen alleen via de epitheelcellen toegang tot de bloedbaan. Dit houdt in dat voedingsstoffen in de darm met behulp van spijsverteringssappen zover verkleind moeten worden dat ze door de epitheelcellen herkend worden en dan doorgegeven aan het bloed. Het darmepitheel kan dan ook gezien worden als een filterende barrière die de buitenwereld en de binnenwereld gescheiden houdt.
Wanneer deze tight junctions verbroken worden, gaan de cellen wijken en kunnen ook grotere bestanddelen van de darminhoud de darmwand passeren en het bloed bereiken. Denk aan eiwitten of stukken van eiwitten of bacteriën en virussen, gifstoffen etc.
Het lichaam zal tegen deze lichaamsvreemde stoffen antistoffen maken die zich aan deze indringers hechten Zo ontstaan antigeen-antilichaamcomplexen en deze worden door witte bloedcellen weggevangen en afgevoerd, tenminste als het er niet te veel zijn. Zijn het er wel veel of is de aanvoer vanuit de lekke darm continu, dan bllijft het immuunsysteem in staat van paraatheid en maakt het een overmaat aan antistoffen. Hierbij worden ook signaalstoffen afgescheiden, de zogenaamde ontstekingsmediatoren. Deze kunnen allergische reacties opwekken, zoals astma, hooikoorts of huiduitslag. Zo ontstaan allergieën tegen normale stoffen uit de buitenwereld.
Bij een overmaat aan antigeen-antilichaamcomplexen, kan ons immuunsysteem deze niet snel genoeg ter plekke opruimen en kunnen ze zich verspreiden door het lichaam. Ze blijven dan 'hangen' in de kleine bloedvaatjes van allerlei weefsels.
Volgens dit mechanisme leidt de lekke darm tot ontstekingsreacties op allerlei plekken in het lichaam. Dit is een verklaring voor bij voorbeeld allerlei gewrichtsklachten.
Let wel: een ontsteking is een normale reactie op een schadelijke prikkel. De ontsteking is het mechanisme van de aangeboren (aspecifieke) afweer, waarover wij allemaal van nature beschikken en die voornamelijk door vreetcellen (fagocyten) samen met signaalstoffen (bv. ontstekingsmediatoren als histamine en prostaglandines) tot stand komt. De ontstekingsreactie zorgt ervoor dat schadelijke prikkels ter plekke worden uitgeschakeld.
Klik hier voor een uitgebreidere uitleg van ons immuunsysteem.
Auto-immuun ziekten
Een groot probleem ontstaat, wanneer de lichaamsvreemde stoffen die tussen de lekke darmcellen binnendringen lijken op lichaamseigen structuren. In dat geval zullen de gevormde antistoffen zich ook hechten aan de gelijkende lichaamseigen structuren (cross reactiviteit). Deze worden dan ook door het immuunsysteem als indringer beschouwd en opgeruimd. En voilà we hebben een auto-immunziekte: lichaamseigen weefsel wordt door het immuunsysteem als vijandig behandeld.
Het mechanisme van dit leaky gut syndrome, wordt door de technologische geneeskunde (nog) niet ‘erkend’. Ze heeft het immers niet zelf ontdekt. De technologische geneeskunde vermeldt nog steeds dat de oorzaak van auto-immuunziekten onbekend is. Wereldwijd wordt echter in een parallelle wetenschapstraditie uitgebreid melding van het voorkomen van deze aandoening gemaakt.
Beschadiging van de tight junctions
Bij baby’s zijn de tight junctions nog niet gesloten. Dat is functioneel, want grotere eiwitten, met name de antistoffen van de moeder moeten het bloed van het kind kunnen bereiken. We weten dat kinderen de eerste helft van hun leven bescherming genieten van de antistoffen van de moeder, vooropgesteld dat ze borstvoeding krijgen en ook vooropgesteld dat de moeder die antistoffen heeft doordat ze de betreffende ziekte heeft doorgemaakt. Hier wordt al duidelijk dat het niet verstandig is kleine kinderen koemelk te geven. Zodra de koemelkeiwitten tussen de darmcellen door in het bloed van de baby komen, worden er antistoffen tegen gemaakt, zodat een koemelkallergie ontstaat.
Hoe raken nu de tight junctions beschadigd? Als grote boosdoener wordt hier gluten uit granen beschouwd.
Gluten (Latijn: lijm, Eng. glue) bestaat uit een groep van eiwitten die zich bevinden in granen. Granen zijn in feite gekweekte grassen (in de botanie Poales geheten): tarwe, rogge, haver, gerst en spelt. Het zijn deze eiwitten die bij het broodbakken zorgen voor de samenhang van het brood, zodat het niet verkruimelt. Gluten is niet in water oplosbaar en wordt door de plant opgeslagen in de graankorrel om te dienen als reservevoedsel. Gluten wordt onderverdeeld in twee groepen eiwitten, de glutenines en de gliadines.
Het mechanisme is niet met zekerheid bekend, maar vermoedelijk gaat het als volgt. Het gliadine in gluten activeert een lichaamseigen eiwit, het zonuline, door een schakelaar in het DNA om te zetten (onderzoek van A. Fasano). Dit zonuline beschadigt de tight junctions, de ‘ankertjes’ tussen de darmcellen. Een aanwijzing dat dit inderdaad gebeurt, is dat zonulineblokkerende middelen effectief zijn bij coeliakie (een vorm van glutenintolerantie).
Paleo-voeding
Door het werk van met name Loren Cordain is duidelijk geworden dat granen voor de mens een onnatuurlijk voedsel vormen. De gekweekte grassen, wat granen in feite zijn, eet de mensheid pas sinds heel kort als je de gehele tijdsduur van de ontwikkeling van de mensheid sinds haar ontstaan in Afrika als geheel bekijkt. In feite pas sinds het ontstaan van de land- en akkerbouw. Oorspronkelijk waren mensen Jagers-verzamelaars. Ze aten wat ze konden plukken of vangen, om het maar kort samen te vatten. Vruchten, noten, zaden, planten (we zeggen nu groenten), vlees, vis en eieren Ook insecten en hun larven stonden waarschijnlijk op het menu, zoals dat nu nog steeds het geval is bij vele natuurvolkeren.
Cordain heeft sinds de jaren 90 onderzoek gedaan naar deze ‘Paleo-voeding’ en inmiddels is uitgebreid bewezen dat het nuttigen van deze voeding de beste bescherming is tegen de zogenaamde welvaartsziekten als diabetes, overgewicht, hart- en vaatziekten en kanker. Zijn boek ‘The paleo diet’ heeft een wereldrevolutie op dit gebied veroorzaakt en gezorgd voor een explosie aan literatuur over deze manier van voeden, inclusief de nodige kookboeken.
In Paleo-voeding komen geen granen voor en evenmin zuivelproducten en uiteraard geen geraffineerde producten als suiker en geraffineerde oliën of andere producten die door de mens zijn ‘uitgevonden’.
Lectines en saponines
Naast gluten zijn er nog andere stoffen die bij het leaky gutsyndrome een rol spelen. Dit zijn saponinen die o.a. in planten van de nachtschadefamilie zitten, een grote plantenfamilie, waarvan de mens er een paar aan zijn dieet heeft toegevoegd, als voornaamste: aardappelen, tomaten, paprika, pepers, aubergine. Ook deze stoffen zijn in staat om de darmwand te beschadigen. Ze doen dit door zich te binden aan de cholesterolmoleculen die van nature in onze celmembranen zitten; de celmembraan gaat door die binding kapot. Saponines zitten in granen, peulvruchten en nachtschades.
Lectines zijn natuurlijke afweerstoffen (proteïnen of glycoproteïnen) die voorkomen in talloze planten. Het zijn stoffen die de plant aanmaakt ter verdediging tegen insecten, een soort natuurlijke pesticiden, zou je kunnen zeggen. Er bestaan talrijke verschillende lectines. Ze komen voornamelijk voor in peulvruchten (bonen), maar ook in granen en allerlei andere planten waaronder groenten. In fruit zitten ze niet. Lectines hebben op chemisch niveau de neiging zich te binden aan de koolhydraatstructuren die op celmembranen voorkomen. Op deze plaatsen heeft zo’n cel dan moeite zichzelf te repareren. Als zich veel lectines op deze manier aan de celmembranen binden, leidt dit ook tot beschadiging die verhoogde doorlaatbaarheid van de darmwand tot gevolg heeft.
Lectines die in de bloedbaan komen, kunnen aanleiding geven tot stolselvorming door deze ‘kleverige’ eigenschap.
Lectines lekken gemakkelijk door de darmwand, hetgeen we af kunnen leiden uit het gegeven dat ze bij de meeste mensen in het bloed kunnen worden gevonden na het eten van tomaten of pinda’s.
De theorie voor het ontstaan van auto-immunziekten is dat sommige lectines niet geheel afgebroken worden in het verteringsproces en dat ze zich kunnen binden aan andere bestanddelen die zich in het spijsverteringskanaal bevinden, bij voorbeeld delen van bacteriën. Deze lectine-bacterie complexen dringen dan door een lekke darm de bloedbaan binnen en geven aanleiding tot de vorming van antilichamen, die in voorkomende gevallen ook eigen lichaamsweefsel afbreken. De bekende darmbacterie Echerichia Coli vertoont gelijkenis met het myeline in de myelineschedes van onze zenuwen. Het vermoeden rijst, dat E. coli-lectinecomplexen aanleiding geven tot vorming van antilichamen die de myelineschede afbreken. Dit zou een verklaring zijn voor het ontstaan van multipele sclerose.
De problematische lectines zijn dus die welke wij in ons spijsverteringskanaal niet kunnen afbreken met onze eiwitsplitsende enzymen (peptidasen). Hierin zijn er grote verschillen tussen de lectines. De lectines die in aardappels voorkomen kunnen we gemakkelijk afbreken, maar die in melk en pinda’s niet.
Hoe precies het lectine-bacteriecomplex door de darmwand lekt is nog niet bekend. Via saponines? Via Prof. Cordain en zijn onderzoeksgroep is bezig met onderzoek naar deze mechanismen.
(Bij dit artikel heb ik dankbaar gebruik gemaakt van het boek ‘De sluipende moordenaar’ door André de Vries. Een aanrader als dit onderwerp je interesseert)